Broń podwodna — to bynajmniej nie okręty podwodne, tak jak sądziliście zapewne dotąd. Prócz przymiotnika „podwodny” nie ma ona z tymi okrętami nic wspólnego. Broń podwodna zajmuje w Marynarce Wojennej szczególne miejsce. Jest to bowiem broń, która obok artylerii, odgrywa niesłychanie ważną rolę w walce na morzu, znajdując szczególne zastosowanie zarówno na okręcie, jak i w lotnictwie morskim.
Broń podwodna zajmuje się wykorzystaniem wszelkich ofensywnych i defensywnych środków walki, jakie mogą być zastosowane na powierzchni i pod powierzchnią wody w stosunku do nawodnego lub podwodnego przeciwnika, i dzieli się — ze względu na dużą różnorodność środków technicznych – na kilka podstawowych grup: 1 – sprzęt zwalczania okrętów podwodnych, 2 – sprzęt torpedowy, 3 – sprzęt minowy, 4 – sprzęt trałowy.
Szczupłe ramy niniejszego artykułu nie pozwolą nam, niestety, na szczegółowe omówienie każdej grupy, tym niemniej, przynajmniej w ogólnych zarysach, postaramy się zapoznać naszych Czytelników z podstawowymi elementami broni podwodnej.
SPRZĘT ZWALCZANIA OKRĘTÓW PODWODNYCH
Dosprzętu zwalczania okrętów podwodnych należą przede wszystkim bomby i pociski głębinowe, oraz sprzęt pomocniczy, w postaci wyrzutni BG, zwykłych lub wielokrotnych miotaczy pocisków głębinowych, oraz wszelkiego rodzaju aparatów podsłuchowych. Sprzęt ten znajduje się na okrętach prawie wszystkich kategorii (do krążowników włącznie), jak również użyty być może przez samoloty.
Bomby głębinowe (BG) – to najgroźniejszy wróg okrętu podwodnego. Działanie tych bomb – wybuchających na zasadzie hydrostatycznego ciśnienia wody na dowolnej z góry nastawionej głębokości – okazało się najskuteczniejszym środkiem walki z okrętami podwodnymi, co niejednokrotnie potwierdziły doświadczenia minionej wojny. Budowa bomby głębinowej jest bardzo prosta. Składa się ona z zamkniętego cylindra metalowego – wypełnionego materiałem wybuchowym – i z umieszczonego wewnątrz mechanizmu zapalającego, powodującego wybuch bomby na żądanej głębokości od 15 do 400 metrów. Rzucanie bomb głębinowych odbywa się pojedynczo lub seriami, bądź to przez zwykłe zepchnięcie bomby z pokładu (rufy) okrętu, bądź też za pomocą specjalnego urządzenia, zwanego wyrzutnią. Ta ostatnia pozwala na rzucanie bomb w jednym, lub kilku kierunkach, na odległość kilkudziesięciu metrów. Celem ulepszenia metod rzucania bomb głębinowych wprowadzono w czasie ubiegłej wojny tzw. wielokrotne miotacze typu „OŚMIORNICA”, wystrzeliwujące kilka BG przed dziób celu, na odległość kilkuset metrów. Tym samym celom służą również pociski głębinowe (PG), które jednak eksplodują na zasadzie uderzeniowej, a więc dopiero po zetknięciu się z celem. Wyrzucanie tych pocisków odbywa się przy użyciu specjalnych miotaczy, z których miotacz wielokrotny typu „Jeż” wystrzeliwuje kilkanaście pocisków jednocześnie przed dziób okrętu na odległość kilkuset metrów.
Celem wykrycia okrętów podwodnych przeciwnika i ustalenia miejsca ich pobytu – używa się w Marynarce Wojennej specjalnych aparatów podsłuchowych, z których najbardziej znany jest „ASDIC”, działający, albo jako odbiornik fal dźwiękowych poruszającego się w wodzie celu, albo też jako nadajnik i odbiornik fal elektromagnetycznych, wysyłanych w kierunku celu i odbijających się od niego.
SPRZĘT TORPEDOWY
Sprzęt torpedowy – to podstawowy i najważniejszy oręż broni podwodnej. Składa się on z wszelkiego rodzaju torped, aparatów torpedowych i urządzeń kierowania ogniem torpedowym, tj. celowników i centrali.
Główną bronią tego sprzętu jest torpeda – jeden z najniebezpieczniejszych i najskuteczniejszych przeciwników okrętu nawodnego. Torpeda jest to konstrukcja stalowa o dużym ładunku materiałów wybuchowych, mogąca poruszać się W wodzie w dowolnym kierunku, w zależności od uprzedniego nastawienia jej skomplikowanych mechanizmów. Kaliber torped waha się od 400 do ponad 600 mm przy długości od 5 do 8 m i wadze od 750–2200 kg. W przedniej części torpedy, zwanej głową, znajduje się materiał wybuchowy o wadze od 150 do 300 kg. Koszt nowoczesnej torpedy można porównać z kosztem 10 samochodów ciężarowych. W zależności od napędu, który może być motorowy, turbinowy, lub elektryczny, szybkość torpedy waha się w granicach od 30 do 60 węzłów, a jej zasięg od 1000 do 40 000 metrów.
Poodpaleniu torpedy ze specjalnie w tym celu skonstruowanego aparatu, znajdującego się nad powierzchnią lub też pod powierzchnią wody, bądź też po zrzuceniu jej przez ścigacz lub samolot, torpeda nie porusza się po powierzchni wody, lecz przy pomocy własnego napędu płynie pod powierzchnią, na głębokości dającej się dowolnie regulować i wahającej się w granicach od 1 do 10, a nawet 20 m. W zanurzeniu tym utrzymuje torpedę specjalny mechanizm, zwany przyrządem głębokości. Wybuch torpedy następuje bądź to przez zderzenie się z celem, bądź też wskutek podniety magnetycznej, wywołanej przez cel. W tym ostatnim wypadku wybuch wywołany jest zderzakiem elektromagnetycznym, zaopatrzonym w dwustopniowy wzmacniacz z lamp katodowych.
Najczęściej spotykanym typem tej broni są torpedy o napędzie powietrzno-naftowym lub powietrzno-spirytusowym. W okresie minionej wojny powstało jednak szereg nowych typów tej broni, a przede wszystkim torpedy elektryczne (zwykłe i o samonaprowadzaniu akustycznym), torpedy spadochronowe, torpedy kierowane (lotnicze i brzegowe), torpedo-miny, oraz torpedy dalekosiężne.
Torpedy elektryczne posiadają, zamiast zbiornika powietrza – dużą baterię akumulatorów, zamiast zaś motoru lub turbiny – silnik elektryczny. Torpeda elektryczna samonaprowadzająca się akustycznie posiada w głowie bojowej dwa oscylatory czułe na fale dźwiękowe i kilkulampowe urządzenie radiowe, które zamienia fale dźwiękowe na drgania elektromagnetyczne, wzmacnia je, moduluje, prostuje i ostatecznie powoduje zamknięcie obwodów elektromagnesów, skierowując przez to torpedę na żądany cel. Torpeda spadochronowa jest to torpeda używana przeciwko portom lub konwojom, a działalność jej polega na krążeniu po powierzchni wody po linii rozkręcającej się spirali, aż do chwili zderzenia się z celem, o co w basenie portowym lub w konwoju nie jest trudno. Torpeda kierowana z lądu jest torpedą elektryczną, połączoną z wybrzeżem przy pomocy kabla o długości ok. 6000 m. Torpeda kierowana z samolotu jest to również torpeda elektryczna, połączona jednak kablem z niedużą bojką, wyposażoną w odbiorczo-nadawczy aparat radiowy i zrzuconą z samolotu wraz z torpedą w odległości ok. 6000 m od konwoju, lub innego celu. O ile torpeda porusza się złym kursem – samolot nadaje odpowiedni sy¬gnał do bojki, ta zaś przekazuje go torpedzie, która z kolei odpowiednio skręca w kierunku właściwego celu. Torpedo-mina jest torpedą wystrzeliwaną z portu w kierunku pewnego toru wodnego, dla zamknięcia przejścia. Z chwilą skończenia się jej przebiegu, torpeda tonie, stając się miną magnetyczną. Torpeda dalekosiężna jest to torpeda, przeznaczona do atakowania nieprzyjacielskich portów lub red i posiada zbiornik powietrza lub baterię akumulatorów dwukrotnie dłuższą. W torpedy tego rodzaju wyposażone są przeważnie ścigacze dla strzelań spoza horyzontu, do odległości nawet 40 000 m.
Specjalny rodzaj torped stanowią torpedy kierowane przez ludzi. W okresie minionej wojny kraje walczące skonstruowały kilka ciekawych typów tej broni, używając ją jednak tylko w sporadycznych wypadkach, uzależnionych od wybitnie dogodnych warunków.
Wbroń torpedową uzbrojone są przeważnie wszystkie okręty wojenne do pancernika włącznie. Szczególnie niebezpieczną bronią staje się jednak torpeda w ręku dobrze wyszkolonego dowódcy okrętu podwodnego, lub dobrego lotnika. Przekonało się o tym w czasie minionej wojny wielu marynarzy, których okręty i statki poszły na dno od jednego tylko, lecz celnego trafienia torpedą.
SPRZĘT MINOWY
Dosprzętu minowego należą miny oraz urządzenia do ich stawiania w postaci torów minowych na jednostkach nawodnych i wyrzutni minowych na jednostkach podwodnych.
Mina morska składa się z kadłuba o kształcie kulistym, sferycznym, walcowatym lub ich kombinacji, wewnątrz którego znajduje się ładunek materiałów wybuchowych o wadze od 100 do 1000 kg, jak również przyrząd zapalający, którego działanie następuje w pewnych ściśle określonych warunkach. Ze względu na charakter użycia min, dzielimy je na 3 zasadnicze rodzaje: 1) denne – posiadające pływalność ujemną, które stawia się jedynie na wodach płytkich, 2) zakotwiczone – posiadające pływalność dodatnią i urządzenia celem zakotwiczania, 3) dryfujące – posiadające również pływalność dodatnią i pływające po wodach nieprzyjacielskich, a w szczególności kanałach, w których istnieją prądy (z wyj. miny Browna).
Zewzględu na sposób wywołania detonacji istnieje kilka rodzajów min morskich, a mianowicie: a) miny uderzeniowe – gdzie działanie przyrządu zapalającego, a zatem i wybuch, spowodowane jest wstrząsem lub uderzeniem, b) miny akustyczne – gdzie zamknięcie się relais i odpalenie następuje wskutek wibracji śrub okrętowych lub maszyn, c) miny magnetyczne – gdzie zamknięcie się relais i obwodu prądu odpalającego następuje pod wpływem siły pola magnetycznego, d) miny ciśnieniowe — gdzie zmiana ciśnienia wystarczającego do odpalenia następuje pod wpływem różnicy poziomów fali, posuwającej się za statkiem lub okrętem. Niektóre miny zaopatrzone są w urządzenia samoniszczące, powodujące wybuch miny po z góry przewidzianym czasie.
MINA AKUSTYCZNA I JEJ DZIAŁANIE
Otozbliża się statek załadowany sprzętem wojennym. Port przeznaczenia jest już niedaleko, ciemna noc ogranicza działalność nieprzyjacielskiego lotnictwa i wszystkie znaki na morzu i niebie wróżą pomyślne zakończenie podróży. Ale na dnie morskim w okolicy portu już od kilku dni czatują na swą zdobycz niepozorne na oko miny akustyczne, rozrzucone tu przez przeciwnika. Statek jest coraz bliżej. Z chwilą gdy do wrażliwego „ucha” miny dobiegnie szum maszyn i śrub zbliżającego się statku – martwa na pozór mina srogo się zemści na intruzie, który zakłócił jej spokój. Zatkaj uszy, drogi Czytelniku! Za kilka sekund nastąpi wybuch...
Czwartą wreszcie i ostatnią grupą sprzętu, wchodzącego w skład broni podwodnej, jest sprzęt trałowy. Jest to jednak temat zbyt obszerny, aby go zmieścić w szczupłych ramach niniejszego artykułu. Zagadnieniu temu poświęcimy specjalny artykuł w jednym z najbliższych numerów naszego pisma.
KPT. MAR. FRANCISZEK JAN WALICKI